พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ 2542


พระราชบัญญัติ การศึกษาแห่งชาติ   พ.ศ.  2542
มาตรา 4  การศึกษา  หมายความว่า  กระบวนการเรียนรู้ เพื่อความเจริญงอกงามของบุคคล และสังคม โดยการถ่ายทอดความรู้ การฝึก การอบรม การสืบสานทางวัฒนธรรม การสรรค์สร้าง จรรโลงความก้าวหน้าทางวิชาการ การสร้างองค์ความรู้ อันเกิดจากการจัดสภาพแวดล้อม สังคม การเรียนรู้ และปัจจัยเกื้อหนุนให้บุคคลเรียนรู้อย่างต่อเนื่อง ตลอดชีวิต
·         การศึกษาขั้นพื้นฐาน หมายความว่า  การศึกษาก่อนระดับอุดมศึกษา  
·         การศึกษาตลอดชีวิต หมายความว่า การศึกษาอันเกิดจากการผสมผสานระหว่างการศึกษาในระบบนอกระบบ และ ตามอัธยาศัย เพื่อให้สามารถพัฒนาคุณภาพชีวิตได้อย่างต่อเนื่องตลอดชีวิต 
·         การประกันคุณภาพภายใน หมายความว่า การประเมินผล และการติดตามตรวจสอบคุณภาพ และมาตรฐานการศึกษาของสถานศึกษาจากภายใน โดยบุคลากรในสถานศึกษา / หน่วยงานต้นสังกัด  
·         การประกันคุณภาพภายนอก หมายความว่า การประเมินผลและการติดตามตรวจสอบคุณภาพและมาตรฐานการศึกษาของสถานศึกษาจากภายนอก โดยสำนักงานรับรองมาตรฐาน และประเมินคุณภาพทางการศึกษา ( สมศ )
·         ผู้สอน หมายความว่า ครู และคณาจารย์ในสถานศึกษาต่าง ๆ
·         ครู หมายความว่า  บุคลากรวิชาชีพ ซึ่งที่มีหน้าที่หลักทางด้านการเรียนการสอน และการส่งเสริมการเรียนรู้ของผู้เรียน ในสถานศึกษา ทั้งรัฐ และเอกชน
·         คณาจารย์ หมายความว่า บุคลากร ซึ่งทำหน้าที่หลักทางด้านการสอน และการวิจัย ในสถานศึกษา ระดับอุดมศึกษาระดับปริญญาของรัฐ/เอกชน(ข้อสังเกต ไม่มีคำว่า วิชาชีพ/การเรียน/การส่งเสริม)
·         ผู้บริหารสถานศึกษา หมายความว่า บุคลากรวิชาชีพ ที่รับผิดชอบการบริหารสถานศึกษา ทั้งรัฐ และเอกชน
·         ผู้บริหารการศึกษา หมายความว่า บุคลากรวิชาชีพ ที่รับผิดชอบการบริหารการศึกษา นอกสถานศึกษา ตั้งแต่ระดับเขตพื้นที่การศึกษาขึ้นไป
·         บุคลากรทางการศึกษา หมายความว่า ผู้บริหารสถานศึกษา ผู้บริหารการศึกษา และผู้สนับสนุนการศึกษาซึ่งทำหน้าที่ในการให้บริการจัดกระบวนการเรียนการสอน การนิเทศ
พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ  พ.ศ. 2542   มี  9  หมวด  78  มาตรา  1  บทเฉพาะกาล
หมวดที่ บททั่วไป  ความมุ่งหมาย และหลักการ ( มาตรา 1 – 9 )
มาตรา 6  การจัดการศึกษาต้องเป็นไปเพื่อพัฒนาคนไทย ให้เป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ ทั้งร่างกาย จิตใจ สติปัญญา ความรู้ และคุณธรรม มีจริยธรรม และวัฒนธรรมในการดำรงชีวิต สามารถอยู่ร่วมกับผู้อื่นได้อย่างมีความสุข 
มาตรา 8  หลักการจัดการศึกษา มีองค์ประกอบ  ดังนี้ 
1.       เป็นการศึกษาตลอดชีวิต สำหรับประชาชน
2.       ให้สังคมมีส่วนร่วม ในการจัดการศึกษา
3.       การพัฒนาสาระ และกระบวนการเรียนรู้ ให้เป็นไปอย่างต่อเนื่อง
หมวดที่ 2  สิทธิ และหน้าที่ทางการศึกษา   ( มาตรา 10 – 14 )
มาตรา 10   การจัดการศึกษา  ต้องจัดให้บุคคลมีสิทธิ และโอกาสเสมอกัน ในการรับการศึกษา  ขั้นพื้นฐาน ไม่น้อยกว่า  12  ปี  ที่รัฐต้องจัดให้ อย่างทั่วถึง      มีคุณภาพ    และไม่เก็บค่าใช้จ่าย
·         การศึกษาสำหรับคนพิการ รัฐต้องจัดให้ตั้งแต่แรกเกิด หรือพบความพิการ โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย  มีสิทธิได้รับสิ่งอำนวยความสะดวก สื่อ บริการ และความช่วยเหลือ
·         บุคคลที่มีความสามารถพิเศษ รัฐต้องจัดด้วยรูปแบบที่เหมาะสม โดยคำนึงถึงความสามารถของบุคคล ( ความแตกต่างระหว่างบุคคล )
มาตรา 13  บิดามารดา หรือผู้ปกครอง มีสิทธิได้รับสิทธิประโยชน์ ( การศึกษาตามอัธยาศัย )
1.       การสนับสนุนจากรัฐ ให้มีความรู้ ความสามารถในการอบรมเลี้ยงดู และการศึกษาบุตร
2.       เงินอุดหนุนการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน
3.       การลดหย่อน หรือยกเว้นภาษี สำหรับค่าใช้จ่ายการศึกษา
มาตรา 14  บุคคล ครอบครัว ชุมชน องค์กรชุมชน องค์กรเอกชน องค์กรวิชาชีพ สถาบันศาสนา สถานประกอบการ และอื่น ๆ  มีสิทธิได้รับสิทธิประโยชน์ ( การศึกษาตามอัธยาศัย )
1.       การสนับสนุนจากรัฐ ให้มีความรู้ ความสามารถในการอบรมเลี้ยงดู และการศึกษาบุตร
2.       เงินอุดหนุนการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน
3.       การลดหย่อน หรือยกเว้นภาษี สำหรับค่าใช้จ่ายการศึกษา 
หมวดที่  3   ระบบการศึกษา  ( มาตรา 15 – 21 )
มาตรา 15  ระบบการศึกษา  มี  3  ระบบ
1.       การศึกษาในระบบ เป็นการศึกษาที่กำหนดจุดมุ่งหมาย วิธีการศึกษา หลักสูตร ระยะเวลา
ของการศึกษา การวัดผล และประเมินผล ซึ่งเป็นเงื่อนไขของการสำเร็จการศึกษาที่ แน่นอน
2.       การศึกษานอกระบบ เป็นการศึกษาที่มีความยืดหยุ่นในการกำหนดจุดมุ่งหมาย วิธีการ
ศึกษา หลักสูตร ระยะเวลาของการศึกษา การวัดและประเมินผล ซึ่งเป็นเงื่อนไขการสำเร็จการศึกษา
3.       การศึกษาตามอัธยาศัย เป็นการศึกษาที่ให้ผู้เรียนได้เรียนรู้ด้วยตนเอง ตามความสนใจ
มาตราที่ 16  การศึกษาในระบบ  มี  2  ระดับ  คือ
1.       การศึกษาขั้นพื้นฐาน จัดให้ไม่น้อยกว่า 12 ปี ก่อนอุดมศึกษา
2.       การศึกษาระดับอุดมศึกษา ระดับต่ำกว่าปริญญา และระดับปริญญา
มาตรา 17  การศึกษาขั้นบังคับ จำนวน  9  ปี โดยเด็กอายุย่างเข้าปีที่ 7 เข้าเรียนในสถานศึกษา
ขั้นพื้นฐาน จนอายุย่างเข้าปีที่ 16  เว้นแต่สอบได้ชั้นปีที่ 9 ของการศึกษาภาคบังคับ
มาตรา  18  การจัดการศึกษาปฐมวัย และการศึกษาขั้นพื้นฐาน ให้จัดในสถานศึกษา ดังนี้
1.       สถานพัฒนาเด็กปฐมวัย เช่น ศูนย์เด็กเล็ก ศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก
2.       โรงเรียน เช่น โรงเรียนรัฐ / เอกชน
3.       ศูนย์การเรียน 
หมวด 4 แนวการจัดการศึกษา (มาตรา 22 – 30) เป็นหัวใจของ พ.ร.บ. การศึกษาแห่งชาติ
มาตรา 22 การจัดการศึกษายึดหลักว่า ผู้เรียนทุกคนมีความสามารถเรียนรู้ และพัฒนาตนเองได้ และถือว่า  ผู้เรียนสำคัญที่สุด  กระบวนการจัดการศึกษาต้องส่งเสริมให้ผู้เรียนสามารถพัฒนาตามธรรมชาติ และเต็มตามศักยภาพ
มาตราที่ 23  จุดเน้นในการจัดการศึกษา ( ทั้ง 3 ระบบ )   
1.       ความรู้     คุณธรรม   3.   กระบวนการเรียนรู้    4.   บูรณาการ  ตามความเหมาะสม ดังนี้
·         ความรู้เกี่ยวกับตนเอง และความสัมพันธ์ของตนเองกับสังคม รวมถึงประวัติความเป็นมาของสังคมไทย และระบอบการปกครอง
·         ความรู้ และทักษะด้านวิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยี
·         ความรู้เกี่ยวกับศาสนา ศิลปะวัฒนธรรม การกีฬา ภูมิปัญญาไทยและการประยุกต์ใช้ภูมิปัญญา
·         ความรู้ และทักษะด้านคณิตศาสตร์ และด้านภาษา เน้นการใช้ภาษาไทยอย่างถูกต้อง
·         ความรู้ และทักษะในการประกอบอาชีพ และการดำรงชีวิตอย่างมีความสุข
มาตรา 25  รัฐส่งเสริมการจัดตั้งแหล่งเรียนรู้ตลอดชีวิต
มาตรา 26  ให้สถานศึกษาจัดประเมินผู้เรียน  ควบคู่กับกระบวนการเรียนการสอน ( โดยถือว่า
การประเมินผล  เป็นส่วนหนึ่งของการจัดการศึกษา และเป็นหน้าที่ของสถานศึกษา )
มาตรา 27  คณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน  กำหนด หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน
มาตรา 30  สถานศึกษาพัฒนากระบวนการเรียนการสอนที่มีประสิทธิภาพ ส่งเสริมผู้สอนให้
สามารถวิจัย เพื่อพัฒนาผู้เรียน
หมวด 5  การบริหาร และการจัดการศึกษา  (  มาตรา 31 – 46 )
ส่วนที่  1  การบริหาร และการจัดการศึกษาของรัฐ
มาตรา 32  การจัดระเบียบบริหารราชการในกระทรวง ที่เป็นองค์กรหลักที่เป็นคณะบุคคลในรูปสภา  จำนวน  4  องค์กร  คือ  ( ข้อสอบแน่ ๆ )
1.       สภาการศึกษา มีหน้าที่
·         พิจารณา เสนอแผนการศึกษาแห่งชาติ กับการศึกษาทุกระดับ
·         พิจารณาเสนอนโยบาย แผน และมาตรฐานการศึกษา
·         พิจารณาเสนอนโยบาย และแผน ในการสนับสนุนทรัพยากร เพื่อการศึกษา
·         ดำเนินการประเมินผลการจัดการศึกษา
·         ให้ความเห็น และคำแนะนำเกี่ยวกับกฎหมาย และกฎกระทรวง
·         คณะกรรมการสภาการศึกษา ( จำนวน  59  คน )ประกอบด้วย  ( ข้อสอบ )
·         ประธานกรรมการ รัฐมนตรีกระทรวงศึกษาธิการ
·         กรรมการโดยตำแหน่ง
·         ผู้แทนองค์กรเอกชน
·         ผู้แทนองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น
·         ผู้แทนองค์กรวิชาชีพ
·         ผู้แทนคณะสงฆ์
·         ผู้แทนศาสนาอิสลาม
·         ผู้แทนศาสนาอื่น
·         ผู้ทรงคุณวุฒิ ไม่น้อยกว่ากรรมการประเภทอื่นรวมกัน  ( 30  คน )
·         เลขาธิการสภาการศึกษา เป็นกรรมการ และเลขานุการ ( เป็นนิติบุคคล )
2.       คณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน มีหน้าที่ พิจารณา  เสนอแผนพัฒนามาตรฐาน และ
หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน  สอดคล้องกับแผนพัฒนาเศรษฐกิจ และสังคมแห่งชาติ และแผนการศึกษาแห่งชาติ การสนับสนุนทรัพยากร การติดตาม ตรวจสอบ และประเมินผลการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน   ( ข้อสอบ )
·         คณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน ประกอบด้วย   ( ข้อสอบออกแน่ ๆ )
·         กรรมการโดยตำแหน่ง ( ปลัดกระทรวง / เลขาฯ สภา / เลขาฯ อุดมศึกษา / เลขาฯ อาชีวศึกษา / เลขาฯ คุรุสภา / ผอ.สำนักงบประมาณ / ผอ.สำนักสอนวิทย์ และเทคโนฯ / ผอ.สำนักรับรองมาตรฐานและประกันคุณภาพ)
·         ผู้แทนองค์กรเอกชน
·         ผู้แทนองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น
·         ผู้แทนองค์กรวิชาชีพ ( ไม่มีผู้แทนศาสนา )
·         ผู้ทรงคุณวุฒิ ไม่น้อยกว่ากรรมการประเภทอื่นรวมกัน ( 12 คน และผู้แทนพระ 1 รูป )
·         เลขาธิการคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน เป็นกรรมการ และเลขานุการ ( เป็นนิติบุคคล )
·         คณะกรรมการการอาชีวศึกษา ( ลักษณะคล้ายกันกับคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน )
·         คณะกรรมการการอุดมศึกษา ( ลักษณะคล้ายกันกับคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน )
มาตรา 37 การบริหาร และการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน ให้ยึดเขตพื้นที่การศึกษา โดยคำนึงถึง
1.       ปริมาณสถานศึกษา
2.       จำนวนประชากร
3.       วัฒนธรรม
4.       ความเหมาะสมด้านอื่น ๆ ( ข้อสอบออกแน่ ๆ )
·         รัฐมนตรีกระทรวง โดยคำแนะนะของ สภาการศึกษา มีอำนาจประกาศในราชกิจจานุเบกษา กำหนดเขตพื้นที่การศึกษา    ( ข้อสอบ )
มาตรา 38  คณะกรรมการเขตพื้นที่การศึกษา มีอำนาจในการ กำกับ ดูแล จัดตั้ง ยุบ รวม หรือเลิกสถานศึกษา  ( ข้อสอบออกแน่ ๆ )
·         คณะกรรมการเขตพื้นที่การศึกษา ( จำนวน  15  คน )ประกอบด้วย
·         ผู้แทนองค์กรชุมชน
·         ผู้แทนองค์กรเอกชน 
·         ผู้แทนองค์กรส่วนท้องถิ่น
·         ผู้แทนสมาคมผู้ประกอบวิชาชีพครู
·         ผู้แทนสมาคมผู้ประกอบวิชาชีพบริหารการศึกษา
·         ผู้แทนสมาคมผู้ปกครอง และครู 
·         ผู้ทรงคุณวุฒิ
·         ผู้อำนวยการเขตพื้นที่การศึกษา เป็นกรรมการ และเลขานุการ
·         คณะกรรมการสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน ประกอบด้วย
·         ผู้แทนผู้ปกครอง
·         ผู้แทนครู
·         ผู้แทนองค์กรชุมชน
·         ผู้แทนองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น
·         ผู้แทนศิษย์เก่า
·         ผู้แทนพระภิกษุ/องค์กรศาสนาอื่น
·         ผู้ทรงคุณวุฒิ
·         ผู้บริหารสถานศึกษา เป็นกรรมการ และเลขานุการ
ส่วนที่ การบริหาร และการจัดการศึกษาขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น
มาตรา 41  องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น  มีสิทธิจัดการศึกษาได้ทุกระดับ
ส่วนที่ การบริหาร และการจัดการศึกษาของเอกชน
มาตรา 44  สถานศึกษาเอกชน เป็น นิติบุคคล
·         คณะกรรมการสถานศึกษาเอกชน ประกอบด้วย
·         ผู้บริหารสถานศึกษาเอกชน
·         ผู้รับใบอนุญาต
·         ผู้แทนผู้ปกครอง
·         ผู้แทนองค์กรชุมชน
·         ผู้แทนครู
·         ผู้แทนศิษย์เก่า ( ไม่มีผู้แทน องค์กรส่วนท้องถิ่น และ ศาสนา )
·         ผู้ทรงคุณวุฒิ
มาตรา 45  สถานศึกษาเอกชน  มีสิทธิจัดการศึกษาได้ทุกระดับ

หมวดที่ มาตรฐาน และการประกันคุณภาพทางการศึกษา  ( มาตรา 47 – 51 )
มาตรา 47  ให้มีระบบประกันคุณภาพทางการศึกษา เพื่อพัฒนาคุณภาพ และมาตรฐานการศึกษา
ทุกระดับ ประกอบด้วย ระบบการประกันคุณภาพภายใน และระบบการประกันคุณภาพภายนอก
มาตรา 48  ให้หน่วยงานต้นสังกัด และสถานศึกษา  จัดให้มีระบบการประกันคุณภาพภายใน โดยให้ถือว่า   การประกันคุณภาพภายใน  
·         เป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการบริหารการศึกษา
·         ดำเนินการอย่างต่อเนื่อง
·         จัดทำรายงานประจำปีเสนอหน่วยงานต้นสังกัด / หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง
·         เปิดเผยต่อสาธารณชน
มาตรา 49  ให้มี  สำนักงานรับรองมาตรฐาน และประเมินคุณภาพทางการศึกษา  มีฐานะเป็น
องค์กรมหาชน  มีหน้าที่พัฒนาเกณฑ์  วิธีการ และทำการประเมินคุณภาพภายนอก  เพื่อตรวจสอบ คุณภาพ ของสถานศึกษา  อย่างน้อย  1  ครั้ง ในทุก  5  ปี นับแต่ประเมินครั้งสุดท้าย และเสนอผลต่อหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง และสาธารณชน
       มาตรา 51 กรณีผลการประเมินภายนอกของสถานศึกษา ไม่ได้มาตรฐานให้  สมศ. จัดทำข้อเสนอแนะ การปรับปรุงแก้ไขต่อหน่วยงานต้นสังกัด เพื่อให้สถานศึกษาปรับปรุงแก้ไขภายในเวลาที่กำหนด หากไม่ดำเนินการให้รายงานต่อคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน
หมวดที่ 7  ครู  คณาจารย์  และบุคลากรทางการศึกษา  ( มาตรา 52 – 57 )
มาตรา 53  ให้มีองค์กรวิชาชีพครู ผู้บริหารสถานศึกษา และผู้บริหารการศึกษา มีฐานะเป็นองค์กรอิสระภายใต้การบริหารของสภาวิชาชีพ  มีอำนาจ  ( ทำให้เกิด พ.ร.บ.สภาครู ฯ )
·         กำหนดมาตรฐานวิชาชีพ /  ออก และเพิกถอนใบอนุญาตประกอบวิชาชีพ กำกับดูแลการ
ปฏิบัติตามมาตรฐาน และจรรยาบรรณของวิชาชีพ  / พัฒนาวิชาชีพ
·         ครู ผู้บริหารสถานศึกษา  ผู้บริหารการศึกษา และบุคลากรทางการศึกษาอื่น ทั้งของรัฐ และเอกชน
ต้องมีใบประกอบวิชาชีพ   ยกเว้น  
·         บุคลากรที่จัดการศึกษา ตามอัธยาศัย
·         ผู้บริหารการศึกษาระดับเหนือเขตการศึกษา
·         วิทยากรพิเศษทางการศึกษา
·         คณาจารย์ ผู้บริหารสถานศึกษา ผู้บริหารการศึกษา ในระดับอุดมศึกษา ระดับปริญญา
หมวดที่ 8  ทรัพยากร และการลงทุน เพื่อการศึกษา  ( มาตรา 58 – 62 )
มาตรา 59 บรรดาอสังหาริมทรัพย์ของสถานศึกษาของรัฐ ที่เป็นนิติบุคคลได้มา โดยมีผู้อุทิศให้หรือซื้อ แลกเปลี่ยนจากรายได้ของสถานศึกษาไม่ถือเป็นที่ราชพัสดุ ให้เป็นกรรมสิทธิ์ของสถานศึกษา  ( ข้อสอบ )
·         บรรดารายได้ และผลประโยชน์ต่าง ๆ ไม่เป็นรายได้ที่ต้องนำส่งกระทรวงการคลัง ให้จัดสรรเป็นค่าใช้จ่ายในการจัดการศึกษาได้
หมวดที่ 9  เทคโนโลยี เพื่อการศึกษา  ( มาตรา 63 – 69 )
มาตรา 63  รัฐต้องจัดคลื่นความถี่  สื่อตัวนำ  โครงสร้างพื้นฐานอื่น ที่จำเป็นต่อการส่งวิทยุกระจายเสียง โทรทัศน์ เพื่อใช้ประโยชน์สำหรับการศึกษา
มาตรา 64  รัฐส่งเสริม และสนับสนุนการผลิต และพัฒนาแบบเรียน โดนเปิดให้มีการแข่งขันโดยเสรีอย่างเป็นธรรม
บทเฉพาะกาล  ( มาตรา 70 – 78 )
มาตรา 70  บรรดา  กฎหมาย  กฎ  ระเบียบ  ข้อบังคับที่ใช้บังคับอยู่ ให้ใช้ต่อไป แต่ไม่เกิน 5 ปี นับแต่วันที่ พ.ร.บ. บี้ บังคับใช้  ( ข้อสอบ )
มาตรา 71  กระทรวง  ทบวง  กรม  หน่วยงานทางการศึกษา และสถานศึกษา ที่มีอยู่ในวันที่  พ.ร.บ.บังคับใช้ ให้ใช้ต่อไป แต่ไม่เกิน 3 ปี นับแต่วันที่ พ.ร.บ. บี้ บังคับใช้
มาตรา 72  ห้ามมิให้ใช้  มาตรา 10  ( การศึกษาพื้นฐานไม่น้อยกว่า 12 ปี ) มาบังคับใช้ จนกว่าจะมีการดำเนินการให้เป็นไปตาม พ.ร.บ.  แต่ต้องไม่เกิน ปี นับแต่วันที่รัฐธรรมนูญบังคับใช้
·         ภายใน ปี นับแต่วันที่ พ.ร.บ.นี้บังคับใช้ ให้มีการประเมินภายนอกทุกแห่ง ( 2548 )
มาตรา 75 ให้จัดตั้งสำนักงานปฏิรูปทางการศึกษา เป็น  องค์กรมหาชนเฉพาะกิจมาตรา 76  คณะกรรมการบริหารสำนักงานปฏิรูปการศึกษา  จำนวน  9  คน
มีวาระดำรงตำแหน่งวาระเดียว 3 ปี  เมื่อครบแล้วยุบตำแหน่ง และสำนักงาน